Zrówieńki (Isophya sp.) to rodzaj owadów prostoskrzydłych w podrodzinie Phaneropterinae. Są to nielotne, średniej wielkości pasikoniki. Z Europy wykazano do tej pory ponad 45 gatunków, z czego w Polsce 6 (internetowy atlas Orthoptera nie uwzględnia jeszcze nowo znalezionej I. modesta)[7][8]. Niestety, mimo względnie dobrego poznania wielu grup gatunkowych w obrębie Orthoptera spowodowanego zwiększeniem zainteresowania tymi owadami w ostatnich kilku latach, o polskich zrówieńkach nadal bardzo mało wiadomo. Wszystko za sprawą ich ekstremalnie skrytego trybu życia połączonego z bardzo małą zmiennością międzygatunkową nastręczającą dużych problemów identyfikacyjnych, a do niedawna będącą powodem wielu niejasności systematycznych w obrębie tego rodzaju.
Razem z Piotrkiem postanowiliśmy wyjść naprzeciw wyzwaniu i zorientować się co nieco w temacie. Poniżej przedstawiamy wskazówki ułatwiające poszukiwania oraz identyfikację zrówieniek, a także - mamy nadzieję - ocieplające wizerunek tych przesympatycznych owadów w świecie sfrustrowanych identyfikacyjnymi problemami entomologów.
1. Isophya sp. to bardzo skryte owady, zwłaszcza w ciągu dnia; nocą, w miejscu masowego pojawu są łatwe do zauważenia; w miejscu licznego pojawu trudne do znalezienia; w miejscu gdzie występują nielicznie - praktycznie niemożliwe do wykrycia wizualnego.
2. Są bardzo trudne w identyfikacji po cechach zewnętrznych, czego najlepszym dowodem są liczne rozbieżności w wynikach opublikowanych badań [2][5][6]. Do tego nie wszystkie wymiary w literaturze łatwo znaleźć, a niektóre są niekompletne, np. wg naszych obserwacji samica I. posthumoidalis może mieć pokładełko znacznie dłuższe (do cn. 9 mm) niż podawane w literaturze 6,5 - 7,5 mm [2]. Identyfikacja poszczególnych gatunków jest czasochłonna, wymaga pozyskania okazu ze środowiska oraz zbadania go w warunkach laboratoryjnych.
Przy wstępnym opatrzeniu terenowym ze zrówieńkami pomocne mogą być następujące wskazówki:
- I. modesta - są to duże pasikoniki; samce wyróżniają się dodatkowo dużymi pokrywami a samice bardzo długim pokładełkiem
- I. stysi - podobnie jak poprzedni gatunek, wyróżniają się od pozostałych zrówieniek wielkością i masywnością; pokrywy samców są zazwyczaj dość jasno ubarwione; pokładełko samic średniej długości
- I. kraussii, I. pienensis - owady średniej wielkości lub małe; pokładełko średniej długości
- I. camptoxypha, I. posthumoidalis - owady średniej wielkości lub małe; pokładełko relatywnie krótkie
3. W pewnych siedliskach / na pewnych wysokościach Isophya są bardzo zmienne jeśli chodzi o ubarwienie; zmienność obejmuje m. in. kolor tułowia (odcień zieleni), kolor odnóży, obecność / brak kolorowych pasów, i zmienność ta przebiega niezależnie od gatunku, tzn. na jednym stanowisku możemy zaobserwować Isophya sp. dwóch gatunków wykazujące analogiczną różnorodność kolorystyczną.
4. Zazwyczaj zasięgi stanowisk poszczególnych gatunków nie zachodzą na siebie, jednak można znaleźć miejsca, w których występują 2 lub 3 gatunki jednocześnie.
5. Cechą umożliwiającą szybkie i skuteczne ich rozpoznanie jest strydulacja, czyli wydawany głos [3].
Niestety, i tu jest problem, bo dźwięki wydawane przez zrówieńki są dla ludzi w zasadzie niesłyszalne - poza dużymi I. modesta i I. stysi, których głos można w miarę łatwo usłyszeć. Wszystko to za sprawą dużej ilości składowych powyżej 20kHz w emitowanym przez nie dźwięku.
Zdrowe i odpowiednio skalibrowane ucho ludzkie ma jednak szansę na usłyszenie głosu zrówieniek. Jeśli usłyszymy zrówieńkę “świadomie” choć raz, znacznie łatwiej będzie usłyszeć kolejne osobniki tego samego gatunku. Granica słyszalności poszczególnych gatunków w terenie (tj. maksymalna odległość ucha od źródła dźwięku, w przypadku braku innych znaczących źródeł dźwięku), wg naszych obserwacji:
- I. modesta - ok. 10 m
- I. stysi - ok. 5 m
- I. camptoxypha - ok. 1 m
- I. posthumoidalis - ok. 1 m
- I. pienensis - ok. 0,5 m
- I. kraussii - ok. 0,5 m
W wyjątkowych sytuacjach odległości te mogą być nieco większe. W praktyce, jedynie I. stysi i I. modesta są gatunkami, które w miarę efektywnie można szukać “na ucho”.
* dźwięki Isophya słyszane w naturze brzmią nieco inaczej niż na nagraniach, są bardziej dźwięczne i przypominające dźwięki innych gatunków Orthoptera, jednak ekstremalnie ciche; na nagraniach natomiast brzmią sucho i mechanicznie
6. Jeśli spotkamy samca zrówieńki wieczorem to świetnie, bo wtedy możemy go przypilnować i nagrać, najlepiej z jak najmniejszej odległości (kilkanaście cm). Nie są zbyt płochliwe; możemy nie słyszeć jak owad gra, ale na pewno zobaczymy ruch skrzydełek. Do wykonania diagnostycznych nagrań powinien wystarczyć dyktafon w telefonie.
7. W zależności od sezonu, osobniki dorosłe zaczynają grać między końcem maja a połową czerwca (niektóre gatunki później). Czyni je to jednymi z najwcześniej odzywających się gatunków Orthoptera. Szczyt pojawu większości gatunków przypada na czerwiec i lipiec. Odzywają się głównie wieczorem i w nocy, przy temperaturach powyżej 12 st. C; w niższych temperaturach i po deszczu nie chcą się odzywać.
Na koniec szybki przelot przez polskich przedstawicieli Isophya i ich preferencje siedliskowe:
- Isophya kraussii - gatunek, który wg literatury, jak również materiałów z sąsiednich krajów które znaleźć można w internecie, powinien być najpowszechniejszy [4]; w woj. podkarpackim gdzie prowadzimy swoje obserwacje jest jednak rzadki; powinien być spotykany na różnego rodzaju górskich łąkach, zwłaszcza na łąkach suchych
- Isophya pienensis - głównie obrzeża i skraje lasów, drogi i polany leśne, ziołorośla, ale trafiają się również stanowiska, na których owady te zasiedlają całe połacie górskich łąk; w woj. podkarpackim szeroko rozprzestrzeniony
- Isophya posthumoidalis - głównie łąki wilgotne w dolinach rzek, ale również leśne polany w pobliżu cieków wodnych oraz ziołorośla wzdłuż leśnych dróg; w woj. podkarpackim szeroko rozprzestrzeniony
- Isophya camptoxypha - znaleziona przez nas wyłącznie w piętrze połonin, choć zgodnie z literaturą należy jej się spodziewać również na polanach leśnych na niższych wysokościach [1]
- Isophya stysi - bujne łąki w niższych położeniach górskich
- Isophya modesta - znaleziona na ciepłych łąkach, m. in. w sąsiedztwie muraw i łąk wilgotnych
Co prawda zrówieńki występują głównie w Karpatach, ale te góry wcale nie stanowią granicy ich zasięgu. Można się ich spodziewać w różnych miejscach w całej południowej Polsce. A może i nie tylko?
Wojciech Guzik Piotr Guzik
Źródła:
[1] Bauer N. & Kenyeres Z. 2006. Habitat preference studies of some species
of the genus Isophya Brunner
von Wattenwyl, 1878 (Orthoptera: Phaneropteridae) in the western part of the
Carpathian Basin. Journal of Orthoptera Research, 15(2): 175–185.
[5] Liana A. 2000. Prostoskrzydłe (Orthoptera), skorki (Dermaptera) i karaczany (Blattodea) Bieszczadów. Monografie Bieszczadzkie 7: 173–189.
[6] Theuerkauf J., Rouys S., Grein G. & Becker A. 2005: New records of Orthoptera in the Bieszczady Mountains (Southeast Poland) with special regard to the genus Isophya. Fragmenta Faunistica, 48: 9–14.
[7] Żurawlew P., Orzechowski R., Grobelny S., Brodacki M., Kutera M., Radzikowski P., Czyżewski S. 2018-2021. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Polski; https://orthoptera.entomo.pl [28.07.2021]
[8] Cigliano M. M., Braun H., Eades D. C. & Otte D. Orthoptera Species File. Version 5.0/5.0. http://orthoptera.speciesfile.org [29.07.2021]
